Việt Nam: Cách phòng chống không thích ứng với đợt dịch Covid mới

Đăng ngày: 02/08/2021 - 09:51

Phần âm thanh 13:45

Một chốt kiểm soát ở Hà Nội, Việt Nam, 24/07/2021, ngày mà thủ đô Việt Nam bắt đầu "giãn cách xã hội" toàn thành phố trong 15 ngày. AP - Hieu Dinh

Thanh Phương

38 phút

Đợt địch Covid mới tại Việt Nam vẫn tiếp tục lan rộng do tác động của biến thể Delta, đặc biệt là tại Sài Gòn, mặc dù các chính quyền địa phương đã phải ban hành lệnh “giãn cách xã hội” ở nhiều tỉnh thành, thậm chí áp dụng cả lệnh giới nghiêm ở Sài Gòn kể từ ngày 26/07/2021, một biện pháp chưa từng có ở Việt Nam. 

QUẢNG CÁO

Chính sách phòng chống dịch của Việt Nam nay có vẻ như không còn thích ứng với tình hình dịch tễ đang diễn biến ngày càng phức tạp. Trong thời gian qua, trên báo chí chính thức, cũng như trên mạng xã hội đã có nhiều tranh cãi về việc nên thay đổi cách phòng chống dịch như thế nào cho hiệu quả và nhất là cho phù hợp với khả năng của hệ thống y tế Việt Nam, nhất là hệ thống y tế của thành phố Sài Gòn, hiện đang có nguy cơ bị quá tải trước con số ca nhiễm mới mỗi ngày mỗi tăng.

Vấn đề gây tranh cãi nhiều nhất ngay từ đầu vẫn là việc cách ly những người gọi là F1, F0. Trả lời RFI Việt ngữ ngày 14/07, bác sĩ Võ Xuân Sơn, Phòng khám quốc tế EXSON, tác giả nhiều bài viết trên mạng về việc phòng chống Covid tại Việt Nam, nêu ý kiến của ông về vấn đề này: 

“Tôi đã thấy ngay là nó không còn phù hợp, bởi vì chính sách hiện nay là khi phát hiện một trường hợp bị nhiễm, mà Việt Nam gọi là F0, thì những người tiếp xúc gần với F0 được gọi là F1, còn tiếp xúc gần với F1 thì gọi là F2. Khi xuất hiện một F0 thì người ta sẽ truy tìm ra các F1 và F2 để cách ly. F0 thì được đưa vào bệnh viện, F1 thì được đưa vào khu cách ly chung và F2 thì cách ly tại nhà. Trước đây, khi số người F0, tức là bị nhiễm, còn ít thì có thể làm như vậy được, nhưng với số lượng nhiều thì sẽ không đủ chỗ để cách ly. Trên thực tế, những khu cách ly tập trung những F1 không đủ tiêu chuẩn, cho nên khi vào đó thì người ta không có một môi trường tốt và trong đó bị lây nhiễm rất là nhiều. Như vậy, rõ ràng là năng lực về cách ly của Nhà nước đối với những người này đã không còn tốt từ khá lâu rồi, chứ không phải mới đây. 

Gần đây chính quyền có cho nới lỏng một chút, tức là F1 thì có thể được cách ly tại nhà và mới gần đây thì đang thí điểm các F0 cũng được cách ly tại nhà. Nhưng hiện nay, điều kiện khá là khó khăn để có thể cách ly tại nhà. Tôi nghĩ là hiện nay, năng lực để mà làm theo cách cũ là không thể nào chu toàn được nữa rồi, chính quyền bắt buộc phải thay đổi để làm sao, thứ nhất, đáp ứng được năng lực, thứ hai là đừng làm cho nó rối loạn thêm về cái cách thu gom lại để cách ly.  

PUBLICITÉ

Vấn đề thứ hai là tác động xã hội. Hiện nay, cách làm ở Việt Nam là: khi một người F0 ghé vào một cửa hàng nào đó thì toàn bộ cửa hàng đó bị phong tỏa. Tất cả những ai trong cửa hàng đó, thậm chí người ta không cần truy xét là có tiếp xúc với F0 đó hay không, đều biến thành F1. Làm như vậy sẽ làm đình trệ toàn bộ hoạt động xã hội và gây nhiều khó khăn cho xã hội. Trong khi đó, sau khi phong tỏa, sau khi ngăn chận, chính quyền chẳng có một hỗ trợ nào cho người dân và như vậy sẽ rất nặng nề cho người dân để chịu đựng những cái đó. Tôi cho rằng chính sách đó bắt buộc phải thay đổi, nếu không thì xã hội sẽ bị rối loạn rất nặng nề.” 

Cũng theo bác sĩ Võ Xuân Sơn, Việt Nam không nên quá chú trọng đến các con số ca nhiễm nói chung, mà phải để ý nhiều hơn đến con số các bệnh nhân nặng và con số tử vong:

“ Chuyện thống kê không phải là vấn đề, mà là chúng ta xem trọng con số nào. Hiện nay, ở Việt Nam, người ta xem con số nhiễm là thước đo cho dịch, trong khi mức độ nguy hiểm không phải là con số nhiễm, mà là số tử vong và khả năng y tế của Việt Nam nằm ở chỗ bệnh nhân nặng. Cách chống dịch ở Việt Nam hiện nay là tất cả những người bị nhiễm đều bị coi là bệnh nhân. Những người chưa bị nhiễm, tôi không biết coi là cái gì, thì người ta cách ly, nhưng có một vài biểu hiện cho thấy họ đối xử với những người F1 như là một cái nguồn lây nhiễm và cần phải cách ly khỏi xã hội, chứ người ta không quan tâm đến chuyện là những người đó sống như thế nào. Người ta chú trọng đến con số lây nhiễm, mà không chú trọng đến con số bệnh nặng và con số tử vong”.

Bên cạnh việc cách ly, biện pháp “giãn cách xã hội” theo chỉ thị 16, được áp dụng ở Sài Gòn từ ngày 09/07 và sau đó được mở rộng ra 16 tỉnh thành khác ở miền Nam cũng để lộ một số bất cập, chẳng hạn như khái niệm “ trong trường hợp cần thiết”, hay “có lý do chính đáng”, không được định nghĩa rõ ràng, cho nên việc xét hỏi ở các chốt kiểm soát có thể gây ra tình trạng lạm quyền, như nhận xét của ông Lê Quang Huy, một trưởng phòng của một công ty chuyên về logistics tại Sài Gòn: 

“Nói chung những người làm trong ngành logistics (hậu cần) như chúng tôi là thuộc diện ưu tiên chích ngừa, cho nên tôi đã được tiêm mũi thứ nhất rồi, thành ra có giấy chứng nhận khi đi đường. Khi trình giấy đó ra thì họ cho qua, cho đi tiếp. Kiểm tra nghiêm ngặt như vậy thì cũng tốt, nhưng các quy định trong chỉ thị có những câu chữ chưa chặt chẽ lắm, chẳng hạn như “ người dân chỉ ra đường khi thật sự cần thiết hoặc có lý do chính đáng". Người dân nào cũng cảm thấy công việc của họ là “cần thiết” và họ nghĩ rằng chuyện họ đi ra ngoài là có “lý do chính đáng", nhưng tại các chốt xét hỏi, người ta lại bắt bẻ chuyện đó, thành ra tôi thấy rất dễ xảy ra tình trạng lạm quyền. 

Về mặt pháp lý, chỉ thị 16 này phần nào hạn chế quyền tự do đi lại của công dân. Ở các nước khác thì người ta đi biểu tình, nhưng ở Việt Nam thì chuyện đó không xảy ra. Nói chung nó cũng ảnh hưởng khá nhiều đến sinh hoạt cá nhân, cũng như công việc của người dân. Nhưng trong thời điểm hiện nay thì cũng chẳng có biện pháp nào khác ngoài việc trông chờ vào vac-xin để tiến tới miễn dịch cộng đồng.” 

Bên cạnh đó, còn có việc người dân tại nhiều nơi thường xuyên phải xét nghiệm Covid khi di chuyển từ địa phương này sang địa phương khác, gây tốn kém tiền bạc và làm mất nhiều thời gian. Ấy là chưa kể ở một số nơi như ở Hà Nội, người dân chen chúc nhau để được xét nghiệm, tạo thêm nguy cơ lây nhiễm, theo như mô tả của tờ Tuổi Trẻ ngày 21/07/2021.

Để tránh phải tiếp tục ban hành các biện pháp hạn chế, giãn cách xã hội, Việt Nam không có cách nào khác là phải đẩy mạnh chiến dịch tiêm chủng ngừa Covid-19. Nhưng trong lúc nguồn vac-xin còn thiếu, tranh cãi cũng đã nổ ra về việc quy định những thành phần được ưu tiên chích ngừa. Về điểm này, bác sĩ Võ Xuân Sơn cho rằng nên ưu tiên tiêm chủng cho những người già, những người có bệnh nền: 

“Trong trường hợp thiếu vac-xin như vậy, đúng là phải có một chính sách ưu tiên. Hiện nay việc ưu ở Việt Nam nói thì có vẻ tương đối là tốt, ngoại trừ một việc là, vì mục đích là giảm số nhiễm, cho nên không đặt vấn đề đối với số bệnh nặng. Nếu bây giờ mục đích chống dịch là giảm số tử vong, số bệnh nặng, thì người ta sẽ ưu tiên chích cho những người già, những người có bệnh nền. Đấy là số người mà nếu bị nhiễm thì tỷ lệ tử vong rất cao. Người ta đã chứng minh được là vac-xin làm giảm tỷ lệ tử vong, làm giảm mức độ nặng của các triệu chứng do lây nhiễm. Nhưng riêng ở Việt Nam thì nhóm đó lại bị loại trừ, vì lý do là sợ phản ứng với vac-xin, cho nên nó gây ra chuyện này chuyện khác. Cái đó là hoàn toàn không khoa học chút nào. 

Ngoài ra, hiện nay, các đối tượng được chích vac-xin thì dần dần cũng giống như thế giới, ngoại trừ một trường hợp là công nhân ở các nhà máy. Vì sợ con số lây nhiễm, cho nên người ta lại chích cho những người  mà nếu bị nhiễm thì gần như là tỷ lệ bệnh nặng và tỷ lệ tử vong sẽ rất là thấp. Cho nên có một sự ngược đời một chút trong việc ưu tiên chích ngừa. Nhưng nhìn chung, về việc ưu tiên đầu tiên cho lực lượng y tế, lực lượng chống dịch, cho đến giờ phút này, ở tại Sài Gòn, tôi thấy hầu hết nhân viên y tế đã được chích ngừa. Lực lượng chống dịch, bao gồm công an, quân đội, những tình nguyện viên, thì đương nhiên đã được chích rồi. Nhưng tôi thấy một đối tượng ưu tiên khác mà Nhà nước hiện nay chưa chú ý, đó là những người lao động ở vỉa hè, những người buôn bán hàng rong, buôn bán ở chợ, những người làm các nghề dịch vụ, hoặc lái xe taxi, Uber, Grab..., những người luôn luôn có những tiếp xúc” 

Về phần mình, ông Lê Quang Huy cũng ghi nhận sự lúng túng của Nhà nước trong việc phân định các đối tượng ưu tiên chích ngừa, chưa kể tranh cãi về việc tiêm chủng miễn phí hay trả tiền:

“ Do Nhà nước muốn đẩy nhanh việc tiêm chủng, cho nên trong công tác tổ chức vẫn còn nhiều cập rập, vẫn còn hiện tượng tập trung đông người, thậm chí chen lấn, xô đẩy để giành được chích, như vậy nó đi ngược lại chủ trương giãn cách. Thứ hai là người ta vẫn còn có những ý kiến, tranh luận về đối tượng ưu tiên được chích, tại vì trước đây Nhà nước phân ra 10 nhóm ưu tiên được chích ngừa và mới đây Nhà nước bổ sung 16 nhóm ưu tiên, thì có những vấn đề, ví dụ như đoàn luật sư của Thành phố Hồ Chí Minh và đoàn luật sư Hà Nội gởi văn bản yêu cầu “ chúng tôi cũng là đối tượng được ưu tiên chích ngừa”. Thành ra tôi thấy, do chính phủ Việt Nam không chủ động được nguồn vac-xin, phải nhập từ nước ngoài, hoặc phải nhận viện trợ, thành ra đã khá lúng túng trong việc phân định những đối tượng được chích trước, hoặc những địa phương được chích trước.

Trước đây, khi Nhà nước nói về vấn đề “chích dịch vụ” thì đã có một làn sóng phản đối trên mạng, cho rằng tại sao các quốc gia khác chích miễn phí cho dân, thậm có những cái như khuyến khích, khuyến mãi, trúng số, trúng thưởng,..., thậm chí khách du lịch, khách nước ngoài cũng được chích miễn phí, tại sao chính phủ Việt Nam mình lại có chích ngừa dịch vụ? Như vậy là không công bằng. Nhà nước đã kêu gọi người dân đóng góp tiền để mua vac-xin, rồi bây giờ lại tiêm dịch vụ nghĩa là sao? Nhưng trên thực tế, cũng có một số người có tiền, sẵn sàng chích dịch vụ, thậm chí trong những người thân quen, bạn bè của tôi, họ đưa cả gia đình sang Mỹ để chích ngừa. Cá nhân tôi thì nghĩ thế này: nếu có những người chích dịch vụ, có cầu thì đương nhiên phải có cung. Nhưng đừng có lấy tiền trong quỹ người dân đóng góp mua vac-xin để mà tiêm dịch vụ, như vậy là không công bằng.”

Cũng theo lời ông Lê Quang Huy, việc chích ngừa Covid-19 còn vấp phải một trở ngại khác, đó là tâm lý bài Trung Quốc khiến rất nhiều người nghi ngờ các vac-xin made in China, trong khi chính phủ đang cho nhập thêm vac-xin từ nước láng giềng phương Bắc để bổ sung cho nguồn vac-xin còn đang rất thiếu: 

 “ Ở Việt Nam, do tinh thần bài Trung, thành ra họ rất dị ứng với vac-xin của Trung Quốc. Trước đây, khi Trung Quốc gởi sang 500.000 liều để chích ngừa cho công dân của họ đang làm việc ở Việt Nam và cho những người có làm việc hoặc giao tiếp với người Trung Quốc, người dân đã có phản ứng trên mạng. Thậm chí trong đợt vừa rồi chích cho 10 đối tượng ưu tiên, có nhiều người nghi ngại, không biết chích vac-xin nào: AstraZeneca  do Nhật viện trợ hay là vac-xin Trung Quốc? Tôi thấy ở Việt Nam mình, chắc là chẳng có ai muốn được tiêm vac-xin Trung Quốc, thà không được tiêm, chứ không tiêm vac-xin Trung Quốc. Nói chung là dù ở miền Bắc hay miền Nam, người dân vốn đều dị ứng với các sản phẩm của Trung Quốc, do hàng hóa Trung Quốc từ trước đến giờ vẫn có chất lượng xấu, huống chi đây là một dược phẩm, một vac-xin để tiêm vào cơ thể”. 

Theo tôi, cái “may mắn” lớn nhất của thần dân xứ Phù Tang có lẽ là nước Nhật đã thua trong Đại chiến thứ Hai. Về mặt tâm lý, thất bại đó khiến người Nhật cảm thấy nhục nhã, và quyết tâm đưa dân tộc mình vươn lên về mọi mặt để “rửa hận”. Thất bại đó cũng khiến dân tộc Nhật trở nên khiêm tốn, nhún nhường hơn trong giao tiếp vì có lẽ họ không có “chiến thắng oanh liệt” nào để họ có thể “vênh váo” với thế giới, và quá khứ thê thảm của Đệ Nhị Thế Chiến không để lại gì để họ có thể trở thành “ăn mày dĩ vãng”.-- Ông Nguyễn Đình Đăng, VK Nhật.

[1]. Về chính trị, thất bại đó khiến nước Nhật ngay sau chiến tranh “bị” đặt dưới sự kiểm soát cuả Hoa kỳ. Từ đó Nhật bản được Hoa kỳ giúp đỡ về mọi mặt và trở thành đồng minh chặt chẽ của Hoa kỳ. Bản Hiến pháp của Nhật sau Đại chiến thứ Hai là do người Mỹ viết năm 1946 [2]. Đó là một bản hiến pháp hết sức dân chủ.

Người Nhật, từ ông thủ tướng (và gia đình, họ hàng ông ta) đến cậu học sinh tiểu học, tất cả đều rất tôn trọng pháp luật và thực hiện đúng Hiến pháp. Đó là điều mấu chốt đưa đến những ưu điểm dưới đây".-- Nguyễn Đình Đăng.

 Cuộc sống ở Nhật bản

 

Nguyễn Đình Đăng

 

Rào trước:

Viết bài này, tôi không hề có ý định nói về cuộc sống của người Việt Nam nói chung tại Nhật. Tôi chỉ nêu nhận xét chủ quan của riêng tôi đối với những điều tai nghe mắt thấy tác động trực tiếp đến cuộc sống của cá nhân và gia đình tôi tại Tokyo. Vì thế nếu các ý kiến của tôi khiến một số quý vị không đồng tình, mong các quý vị bỏ quá.

 

Trước khi tới xứ sở của hoa anh đào, tôi đã sống 18 năm thời niên thiếu của mình rồi sau này làm việc vài năm tại Việt Nam, 11 năm tại Liên xô cũ, một thời gian tại châu Âu, và thăm một số trường đại học tại Hoa kỳ. Cuộc sống ở nhiều nước đã giúp tôi kiểm chứng trong một chừng mực nhất định độ tin cậy của câu ngạn ngữ tôi thường nghe thời còn là sinh viên tại Nga:

 

Ba năm đi Pháp bằng một giáp đi Nga.

Năm năm ở Tây bằng một giây ở Nhật.

 

Theo tôi, cái “may mắn” lớn nhất của thần dân xứ Phù Tang có lẽ là nước Nhật đã thua trong Đại chiến thứ Hai. Về mặt tâm lý, thất bại đó khiến người Nhật cảm thấy nhục nhã, và quyết tâm đưa dân tộc mình vươn lên về mọi mặt để “rửa hận”. Thất bại đó cũng khiến dân tộc Nhật trở nên khiêm tốn, nhún nhường hơn trong giao tiếp vì có lẽ họ không có “chiến thắng oanh liệt” nào để họ có thể “vênh váo” với thế giới, và quá khứ thê thảm của Đệ Nhị Thế Chiến không để lại gì để họ có thể trở thành “ăn mày dĩ vãng” [1]. Về chính trị, thất bại đó khiến nước Nhật ngay sau chiến tranh “bị” đặt dưới sự kiểm soát cuả Hoa kỳ. Từ đó Nhật bản được Hoa kỳ giúp đỡ về mọi mặt và trở thành đồng minh chặt chẽ của Hoa kỳ. Bản Hiến pháp của Nhật sau Đại chiến thứ Hai là do người Mỹ viết năm 1946 [2]. Đó là một bản hiến pháp hết sức dân chủ. Người Nhật, từ ông thủ tướng (và gia đình, họ hàng ông ta) đến cậu học sinh tiểu học, tất cả đều rất tôn trọng pháp luật và thực hiện đúng Hiến pháp. Đó là điều mấu chốt đưa đến những ưu điểm dưới đây.

 

1)       Cuộc sống ở Nhật rất an toàn

Hồi còn đi học, tôi đọc sách thấy nói mô hình của xã hội giàu có thanh bình là thời vua Nghiêu vua Thuấn bên Tàu, tiền rơi ngoài đường không có ai thèm nhặt. Lúc đó tôi đã tự hỏi không biết bao giờ và ở đâu mới lại có được một xã hội như vậy. Nhật bản là câu trả lời khẳng định cho tôi. Ở đây nếu đi tàu mà bạn vô tình quên túi (trong đó có thể có tiền, máy ảnh, điện thoại di động v.v.) trên tàu, bạn chỉ cần báo cho nhân viên nhà ga. Sau đó họ sẽ gọi điện nhắn bạn đến nhận vì thông thường là họ sẽ tìm thấy đồ bạn để quên, do không có ai đụng đến nó cả. Một lần chúng tôi đi tàu ra sân bay. Sau khi chúng tôi lên tàu rồi, trong lúc chờ tàu khởi hành, bỗng một nhân viên nhà ga xuất hiện, tay giơ cao một cái túi và nói to đủ để tất cả hành khách đều nghe thấy: “Cái túi này của ai đây?”. Vợ tôi giật mình nhận ra đó chính là túi của mình để quên trên ghế phòng đợi tàu, vội chạy tới nhận, chỉ vài giây trước khi tàu chuyển bánh. Một lần khác, vợ tôi đi chợ và đánh rơi ví. Trong ví có tiền, giấy căn cước, chìa khóa nhà, v.v. Hai hôm sau, người gác cửa báo xuống nhận. Người nhặt được ví và mang đến trả tận nơi là một sinh viên. Con trai tôi có lần đi chơi cũng đánh rơi ví trong đó có thẻ học sinh và chìa khoá vào nhà. Mấy hôm sau, những thứ cháu đánh rơi đã được ai đó tìm thấy và gửi đến địa chỉ nhà tôi mà không đề địa chỉ người gửi. Năm 1999 chúng tôi tổ chức một hội thảo quốc tế tại viện nghiên cứu vật lý hóa học Nhật bản (gọi tắt là viện RIKEN) – nơi tôi làm việc từ 1995 tới nay. Một nhà vật lý Italia đại biểu hội nghị, trong khi đi chơi ở Tokyo, đã đánh rơi hộ chiếu của mình. Anh ta hết sức hốt hoảng vì chỉ sau hai ngày anh ta sẽ phải bay về nước. Chúng tôi nói anh cứ yên trí, gọi điện báo cho Đại sứ quán Italia, rồi ngồi chờ. Quả nhiên ngày hôm sau, Đại sứ quán Italia gọi điện nói có người đã nhặt được hộ chiếu của anh và gửi đến Đại sứ quán, anh chỉ việc đến nhận lại hộ chiếu. Anh ta thốt lên: “Thật là không thể tin được!”. Anh đã lên đường về nước đúng như lịch trình.

 

Mặc dù đôi khi đọc báo hay xem TV tôi cũng thấy tin nói về các vụ kẻ trộm đột nhập nhà ở, kẻ cướp cướp nhà băng, kẻ cắp móc túi người say rượu trên các chuyến tàu vắng khách về khuya, nhưng tôi chưa hề bị hoặc chứng kiến bất cứ một vụ ăn cắp vặt nào ở nơi công cộng tại Nhật, kể cả trên những chuyến tàu chật cứng người vào giờ đi làm sáng sớm. Mới đến Nhật người ta có thể lấy làm lạ là mọi người ra đường để đồ đạc của mình rất hớ hênh: ví tiền bỏ túi sau không cài, nhô cả ra ngoài, điện thoại di động nhét túi sau với cả một đám dây trang trí như mời gọi kẻ móc túi, vào tiệm ăn thì vứt túi lên ghế rồi bỏ đấy đi nhà vệ sinh, mà không hề sợ là túi sẽ “bốc hơi” lúc mình vắng mặt. Sau khi đã sống ở Nhật một thời gian, người ta hiểu rằng sẽ không có chuyện gì xảy ra với những “sơ ý” đó, vì xã hội ở đây rất an toàn. Hầu như không có ai động đến sở hữu của người khác. Đi chơi ban đêm mà bị trấn lột là chuyện khó xảy ra ở Tokyo.

 

Người Nhật không ồn ào, không nói chuyện oang oang hoặc gọi nhau í ới ngoài phố, và tất nhiên là tôn trọng luật đi đường. Nếu họ chẳng may đụng phải nhau, thì cả hai cùng cúi xuống xin lỗi nhau với một thái độ thực sự thành khẩn. Xe cộ rất nhiều nhưng hầu như không nghe thấy tiếng còi xe hơi. Nếu xe hơi hay xe máy quệt phải nhau thi họ cũng từ tốn giàn xếp hoặc chờ cảnh sát tới. Tôi có lần chứng kiến một xe hơi đi từ hẻm ra đường lớn, chẳng may đụng phải một thanh niên đang phóng xe máy phân khối lớn. May thay anh ta không việc gì, vì nhảy vọt được ra khỏi xe, như trong phim Holywood vậy. Chỉ có xe máy là bẹp. Người lái xe hơi chắc chắn là sai. Ngay cả khi đó, anh thanh niên, trông rất “ngầu”, cũng không hề to tiếng. Cả hai bên để nguyên hiện trường chờ cảnh sát tới giải quyết.

 

2)       Quan chức hành chính và cảnh sát thực sự là các đầy tớ của nhân dân

Điều 15 trong Hiến pháp của Nhật quy định “tất cả các quan chức và nhân viên hành chính là đầy tớ của toàn thể cộng đồng” [2].  Bộ máy hành chính của Nhật cũng khá cồng kềnh, và mọi việc giấy tờ không phải khi nào cũng nhanh. Tuy nhiên, những quan chức và nhân viên hành chính bao giờ cũng cố gắng giải quyết công việc một cách tốt nhất cho dân, với một thái độ rất lịch sự, niềm nở, kể cả khi “dân” là một cậu bé kém họ hai ba chục tuổi. Nếu không giải quyết được ngay ngày hôm đó, thì họ bao giờ cũng hẹn chính xác ngày có  kết quả, và không bao giờ sai hẹn. Họ hiểu rất rõ là họ làm việc để phục vụ nhân dân. Lương của họ là do dân đóng thuế mà có. Bất cứ người dân nào cũng có thể phát đơn kiện nếu họ phục vụ kém, và họ sẽ bị thải hồi ngay. Bất lịch sự, cửa quyền, sai hẹn, chứ chưa nói “ăn hối lộ”, là điều xa lạ đối với hệ thống hành chính cơ sở ở đây. Không bao giờ có hiện tượng nhân viên hành chính lại dám “lên lớp” cho người dân.

 

Con trai tôi có lần thốt lên: “Công an ở Nhật hiền thật, bố nhỉ!”. Đấy là sau cái lần cháu đi chơi đánh mất chìa khoá xe đạp. Vì lúc đó đã muộn, các hiệu chữa xe đạp đã nghỉ, nên cháu phải bê xe đến đồn cảnh sát gần đấy cầu cứu các chú cảnh sát. Họ phải dùng kìm cộng lực cắt khóa để cháu đạp xe về nhà. Nói chung, tôi chưa gặp trường hợp nào cảnh sát giao thông chặn người xét hỏi vô cớ giữa đường, huống hồ là hành hung người dân. Họ luôn từ tốn, lịch sự chỉ đường kỹ càng khi được hỏi, vì các đồn cảnh sát thông thường là nơi người đi đường vào hỏi đường. Họ có đầy đủ bản đồ chi tiết của khu vực họ. Chuyện cảnh sát tìm cách chặn xe để phạt tiền là chuyện không có ở Nhật. Người lái xe bị phạt nếu họ thật sự phạm luật, gây tai nạn, v.v. Cảnh sát Nhật không được phép dùng vũ khí nóng (như súng) để uy hiếp dân chúng. Trong những cuộc dẹp rối loạn trật tự công cộng, họ chỉ được dùng quá lắm là gậy bằng gỗ.

 

3)       Khách hàng thực sự là vua

Ở Nhật người bán hàng hết sức lễ phép và thực sự chiều chuộng khách hàng, cho dù khách hàng chỉ xem, không mua gì, hoặc giá trị của thứ mua chỉ vài trăm yên (vài USD). Không bao giờ người bán hàng nhận xét, bình phẩm về sự lựa chọn của khách hàng. Sau khi khách hàng mua, trả tiền xong, họ đều gói ghém hết sức cẩn thận trước khi trao hàng cho khách, sau đó chắp hai tay trước bụng cúi chào cung kính, mắt nhìn xuống. Nếu những người bán hàng đó đi mua hàng (đi chợ chẳng hạn), họ cũng là khách hàng như bạn và cũng được những người bán hàng khác phục vụ tử tế như vậy.

 

Ít lâu sau khi tôi vừa đến Nhật, một lần tôi ghé hiệu Yamano Music - một hiệu bán nhạc cụ nổi tiếng ở khu Ginza – Tokyo. Tại hiệu này có bán các đàn đại dương cầm Yamaha, Steinway, Bechstein giá hàng trăm ngàn US dollars. Nhưng thứ mà tôi mua chỉ là một miếng dạ đỏ để phủ phím đàn piano. Giá miếng dạ đó là 600 yen (khoảng 6 USD). Tôi gọi người bán hàng. Ông ta dạ ran chạy đến. Tôi lại không có tiền lẻ, nên tôi đưa ông ta 10,000 yen (khoảng 100 USD). Ông ta cúi người, hai tay đỡ lấy tờ tiền, nói: “Xin quý khách đợi cho một lát”, sau đó chạy nhanh vào phía trong. Một khoảnh khắc sau, ông ta quay lại, hai tay cầm một cái đĩa sứ nhỏ trên để miếng dạ đã được gói cẩn thận, hóa đơn thanh toán, tiền thừa. Rồi ông ta lại cung kính cúi mình hai tay nâng cái đĩa lên ngang mặt để tôi dễ lấy. Sau đó, ông ta lại cúi rạp xuống một lần nữa, miệng nói to: “Xin cảm tạ quý khách!”

 

Rất ấn tượng về điều này, tôi kể chuyện đó với một giáo sư Nhật. Ông ta nói: “Đấy là tiêu chuẩn phục vụ thông thường ở đây, nhất là tại các cửa hàng nổi tiếng như Yamano Music. Anh trả tiền và anh có quyền được hưởng sự phục vụ tốt nhất”. Sau này tôi thấy đó là trình độ phục vụ rất chuyên nghiệp của xã hội Nhật bản, vượt xa tất cả các nước khác mà tôi đã đến (là Việt Nam quê hương tôi, Trung Hoa, Nga Xô, Ấn độ, Pháp, Đức, Hà Lan, Italia, Hy lạp, Tây Ban Nha, và Hoa kỳ). 

 

Miếng dạ là thứ nhỏ. Bây giờ tôi kể đến thứ to hơn một chút. Cách đây vài năm tôi mua một cái đàn đại dương cầm (grand piano) ghép kỹ thuật số gọi là GranTouch cuả hãng Yamaha, giá ngót nghét 6,000 USD (kể cả ghế ngồi). Sau khi đàn được vận chuyển đến nhà, tôi chơi vài hôm và phát hiện ra một trục trặc nhỏ là khi chơi một hợp âm nhiều nốt, độ vang của một hai nốt thỉnh thoảng bị cắt sớm hơn các nốt khác. Tôi gọi điện phàn nàn với cửa hàng. Sau vài hôm, hãng Yamaha cử chuyên gia tới nhà tôi dùng máy để kiểm tra, vì hiện tượng này rất khó phát hiện, và không phải lúc nào cũng xảy ra. Sau khi xác nhận là có trục trặc thật, họ vận chuyển một cái đàn khác, cũng mới tinh đến, để cạnh cái đàn kia để tôi chơi cả hai để so sánh. Sau một hồi đắn đo, tôi đã chọn cái đàn họ mới mang đến. Họ lại vui vẻ đem cái đàn kia đi. Mỗi lần vận chuyển như vậy xe cần trục phải trục cả cái đàn to tướng lơ lửng qua bao-lơn nhà (balcony). Một tốp gồm ba người đàn ông lực lưỡng, và một chuyên gia kỹ thuật cùng làm việc. Tôi không phải trả thêm bất cứ một yen nào. Thấy họ lao động vất vả, tôi mời họ uống nước giải khát. Họ lễ phép từ chối với lý do là họ đang làm công vụ.

 

Vợ tôi luôn cảm kích mỗi khi nhớ lại lần phải nằm bệnh viện nhà nuớc (công) ở Nhật. Tất cả mọi người - từ bác sỹ, y tá, hộ lý, đến nhân viên phục vụ, quét dọn - đều rất lịch sự, dịu dàng, quan tâm chăm sóc như thể cả bệnh viện chỉ có mỗi một mình vợ tôi là bệnh nhân vậy, khiến vợ tôi nói: “Mình thật sự cảm thấy mình là một con người với ý nghĩa đầy đủ của nó.” Máy móc ở bệnh viện đều rất tối tân. Phần lớn các bác sỹ nói được tiếng Anh. Một số bác sỹ trẻ nói tiếng Anh giỏi. Mấy người bạn Việt Nam khác ở đây, từng vào bệnh viện Nhật, cũng đồng ý với chúng tôi như vậy. Đến khi vợ tôi kể chuyện này với một người bạn Nhật, bà này chẳng tỏ vẻ gì là ngạc nhiên cả. Bà ta cho điều đó là tất nhiên. Bà ta bảo: “Người bệnh là người ốm yếu, đầy lo lắng ưu tư, nên bác sỹ, y tá phải có nhiệm vụ làm dịu đi sự băn khoăn đó”. Nghe nói bệnh viện tư nhân phục vụ còn tốt hơn thế.

 

Chuyện phục vụ tốt trên mặt đất ở Nhật kể không hết. Phục vụ trên trời cũng “siêu” không kém. Ai đã bay Japan Air Lines (JAL) có thể dễ dàng nhận thấy điều đó. Các cô chiêu đãi viên của Nhật bao giờ cũng hết sức nhã nhặn, lịch sự, nói như rót mật vào tai. Có lần tôi đang ngồi trên một chuyến bay của JAL từ Tokyo sang châu Âu, thì một con muỗi từ đâu đó xuất hiện vo ve trước mặt tôi. Tôi đành vỗ hai bàn tay đập chết con muỗi. Ngay lúc đó một cô chiêu đãi viên xinh đẹp tình cờ đi ngang qua nhìn thấy. Cô ta lập tức cúi xuống, miệng mỉm cười, bàn tay trắng muốt xòe ra để … đỡ lấy cái xác con muỗi đem vứt đi.

 

4)       Không ai xâm phạm quyền tự do biểu hiện

Điều 21 trong Hiến pháp cuả Nhật [2] đảm bảo hoàn toàn không có bất cứ một sự kiểm duyệt nào đối với quyền tự do biểu hiện của mỗi người dân. Vì vậy, ở Nhật không có bất kỳ tổ chức hoặc cá nhân nào có quyền bắt bạn cắt xén sáng tạo của bạn, hoặc ngăn cấm bạn triển lãm hoặc in ấn tác phẩm của mình vì những gì bạn viết hoặc vẽ ra trong tác phẩm của bạn. Nếu có tranh chấp liên quan xảy ra, thì cả hai phía: phía muốn kiểm duyệt và phía tác giả hoặc nhà xuất bản đều bình đẳng trước pháp luật, tức là đều có quyền mời luật sư và giải quyết tranh chấp tại tòa án (Như vụ con gái một chính khách kiện một nhà xuất bản đã đăng vụ ly dị của cô ta lên báo gần đây). Tiêu chuẩn duy nhất để một bức tranh được treo tại triển lãm tập thể của một hội mỹ thuật nào đó, tại một địa điểm công cộng nào đó như bảo tàng mỹ thuật, gallery, v.v. là nghệ thuật thuần tuý, và chỉ có nghệ thuật mà thôi. Tranh đẹp thì được treo. Tranh xấu (hoặc không đẹp bằng) thì bị loại. Tất nhiên đẹp hay xấu còn tuỳ thuộc vào thẩm mỹ của hội đồng nghệ thuật. Vì thế để giảm tối thiểu sự thiên vị của một vài “ủy viên hội đồng nghệ thuật”, các hội mỹ thuật ở Nhật thường mời tất cả các hội viên (vài trăm người) cùng họp để chọn tranh, bằng cách giơ tay biểu quyết. Tranh nào được nhiều hội viên chọn thì được treo.

 

5)       Hệ thống văn hoá giáo dục và các viện nghiên cứu

Nhật bản là nước có tỷ lệ người biết đọc biết viết cao nhất thế giới, tới 99% dân số. Người Nhật kể cả tầng lớp lao động ít học cũng hành xử rất có văn hóa. Mọi người nói năng rất lịch sự. Không thấy ai nói tục chửi bậy ở nơi công cộng. Trên các phương tiện giao thông công cộng, ngoài phố, rất khó phân biệt người giàu người nghèo, vì ai nấy đều ăn mặc đẹp đẽ, lịch sự như nhau, tuy là không ai giống ai. Những người làm cho các công ty thường mặc “com-lê” đeo “cà-vạt”. Giới trẻ ăn mặc hiện đại, lố lăng hơn, nhưng không hề có ai dám tỏ ý phê bình, chê bai, chứ chưa nói là cấm đoán, dù là với bất cứ lý do gì kể cả “thuần phong mỹ tục”. Ai cũng hiểu đó là quyền tự do cá nhân được hiến pháp tôn trọng tuyệt đối. Một số ít trường không cho phép học sinh trung học nhuộm tóc. Nhiều trường khác không hề ngăn cấm.  Có lần một thày giáo bị bố mẹ một học sinh kiện vì đã bắt con của họ gội sạch mái tóc nhuộm, vì như vậy là vi phạm tự do thân thể của học sinh. Trừ một số người “vô gia cư” (homeless) sống thường trực tại công viên Ueno ở trung tâm Tokyo, ngoài phố hầu như không gặp người rách rưới hoặc người ăn xin. Trong quan hệ giao tiếp, người Nhật thường rất nhún nhường, ít khi nói về mình, về gia đình con cái mình. Đặc biệt họ không bao giờ khoe khoang, nhất là khoe giàu, khoe giỏi hơn người khác, vì họ tránh hết sức lòng ghen tị [3]. Họ đánh giá cao tình hữu nghị lâu dài. Sau khi họ đã tin tưởng bạn, họ giúp đỡ bạn vô điều kiện.

 

Nói chung học sinh Nhật rất tôn trọng thầy cô giáo và các học sinh lớp trên. Hệ thống tiểu học của Nhật khá nhẹ nhàng, học như chơi. Lên trung học thì bắt đầu căng hơn vì phải học để thi vào các trường cao học (cấp 3) tốt thì mới có cơ may thi được vào các trường đại học tốt. Tốt nghiệp các trường đại học danh tiếng (như ĐHTH Tokyo, ĐHTH Waseda, v.v.) thì khả năng tìm được việc làm ở các công ty tốt sẽ lớn hơn. Vì thế học sinh Nhật cũng “học thêm” ở các trung tâm luyện thi bên ngoài. Nhưng những thầy dạy ở các trung tâm “học thêm” đó tuyệt đối không được dạy tại các trường học chính quy. Hoàn toàn không có việc một thầy (cô) giáo sáng dạy chính khóa, chiều lại dạy “thêm” cho chính học sinh lớp mình. Giáo giới được xã hội rất tôn trọng, và được trả lương khá cao, tăng lương định kỳ, và được tiền thưởng hàng năm bằng 5 tháng lương. Lương một giáo viên độc thân 23 – 24 tuổi mới vào nghề là khoảng 3 triệu yen (27 ngàn USD) mỗi năm. Một giáo viên 40 tuổi có một vợ và 2 con hưởng lương khoảng 5.5 triệu yen (50 ngàn USD) mỗi năm, tương đương lương phó giáo sư đại học (không quá 35 tuổi) khoảng 5 triệu yên (45 ngàn USD) mỗi năm [4].

 

Sách vở, thiết bị phục vụ cho việc học ở Nhật rất đẹp, hiện đại và đầy đủ. Lớp học thường được trang bị các phương tiện nghe nhìn như TV, video, v.v. Đặc biệt các môn ngoại khóa rất đa dạng. Tất cả học sinh từ trung học trở lên đều tham gia hoạt động ngoại khóa tại các câu lạc bộ khác nhau (âm nhạc, hội họa, thể thao: bóng đá, bóng chuyền, bóng rổ, bóng chầy, tennis, badminton, bơi, judo, karate, aikido, kiếm thuật, bắn cung, v.v.). Tất cả đều được trang bị rất chuyên nghiệp và luyện tập hàng ngày (Người Nhật đã làm gì thì thích làm rất “chuyên nghiệp”, ít nhất là về trang bị dụng cụ.).

 

Khá nhiều trẻ con Nhật được bố mẹ cho học nhạc, tuy không phải tất cả theo được đến cùng. Nhiều gia đình có đàn piano đứng (upright piano), thậm chí đàn grand piano (đại dương cầm). Hãng Yamaha có một mạng lưới dạy âm nhạc trên toàn nước Nhật. Các cô giáo đều tốt nghiệp đại học âm nhạc, tài nghệ cao, trình độ sư phạm rất giỏi, và không bao giờ quát mắng học trò. Một cô giáo piano, khi giảng cho học sinh phải chơi không rung cổ tay, đã để một cục tẩy lên cổ tay mình rồi chạy ngón mà cục tẩy vẫn nằm trên cổ tay cô, không rơi xuống đất (!) Học sinh học piano đến giờ lên lớp bao giờ cũng được chơi đại dương cầm Yamaha. Nhiều người khi vào đại học đã học 10 -12 năm piano, sau đó lại tiếp tục học thêm, tuy không trở thành nhạc sỹ chuyên nghiệp. Vì thế trình độ âm nhạc nghiệp dư của người Nhật khá cao. Các kinh điển của các nhà soạn nhạc cổ điển như Bach, Mozart, Beethoven, Mendelssohn, Chopin, Listz, các nhạc sỹ nghiệp dư này đều chơi như “cháo” cả. Ở Tokyo có nhiều phòng hoà nhạc cho các nhạc sỹ nghiệp dư biểu diễn không mất tiền, hoặc phải trả rất ít tiền, nhưng nhạc cụ bao giờ cũng là hạng đầu bảng như Steinway hoặc Yamaha concert grand piano. Tất nhiên, không phải xin phép bất cứ một cơ quan văn hoá nào để trình diễn ca nhạc. Mọi việc đều do ca sỹ, nhạc công và chủ phòng hòa nhạc quyết định.

 

Các viện nghiên cứu quốc gia lớn của Nhật thường giầu có hơn các trường đại học. Ví dụ là viện RIKEN đã nói ở trên. Đây là một viện nghiên cứu hàng đầu trên thế giới. Viện này có khoảng 5,500 người làm việc, trong đó chỉ có khoảng 700 nhân viên hành chính phục vụ các nhà nghiên cứu. Viện có 5 cơ sở đóng tại Wako (ngoại ô Tokyo), Tsukuba, Harima, Yokohama, và Kobe. Kinh phí nghiên cứu của viện hàng năm, chủ yếu do Nhà nước cấp, vào khoảng 80 – 85 tỷ yên (ngót ngét 800 triệu USD), tức là trung bình chi phí cho mỗi đầu người làm việc tại RIKEN là khoảng 150 ngàn USD mỗi năm [5].

 

Khối cán bộ hành chính của RIKEN làm việc đúng như “các đầy tớ của các nhà khoa học”. Ở đây không hề có chuyện phòng “Tổ chức cán bộ” hay vụ “Hợp tác quốc tế” “tác oai” các cán bộ nghiên cứu. Các nữ thư ký đều hiểu rất rõ vị trí và chức năng của mình. Một số người trong số họ cũng đã từng tu nghiệp ở Anh, Hoa Kỳ, nói tiếng Anh như người Anh người Mỹ. Họ luôn luôn niềm nở, rất lịch sự, khiêm tốn, và rất thành thạo trong công việc của mình. Mỗi lần tôi đi công tác nước ngoài (dự hội nghị quốc tế, hợp tác nghiên cứu), bất kể đó là Hoa kỳ, châu Âu, Trung quốc, hay Việt Nam v.v., tôi chỉ phải làm hai động tác. Đầu tiên là thông báo cho giám đốc của laboratory của tôi. Sau khi giám đốc đồng ý (thường là bằng miệng), tôi phải điền vào một trang A4 in sẵn hành trình, thời gian công tác của tôi, kèm theo một dự báo giá vé máy bay của hãng du lịch. Tất cả mọi việc còn lại là công việc của cô thư ký và bộ phận tài chính của viện. Họ sẽ tính tiền công tác phí chi cho tôi (gồm chi phí ăn, ở, đi lại) cộng với tiền vé máy bay. Sau đó toàn bộ số tiền đó sẽ được viện tự động chuyển tới tài khoản cá nhân của tôi tại ngân hàng, trước khi tôi đi công tác. Sau khi đi công tác về, nếu có những khoản chi tiêu khác liên quan tới công việc, viện sẽ thanh toán nốt theo biên lai. Trong 9 năm trời làm việc ở RIKEN tôi chưa bao giờ thấy họ chậm trễ trong việc chi trả đó. RIKEN quan niệm rằng việc một cán bộ khoa học của RIKEN được mời dự hội nghị quốc tế, hoặc hợp tác quốc tế, là một cơ hội để phát triển khoa học nói chung, đồng thời đem lại lợi ích, danh giá cho RIKEN nói riêng trong cộng đồng quốc tế. Quà cáp biếu xén sau khi đi công tác về là điều “bất ngờ”, không chờ đợi, và không phải thông lệ ở đây, ngoại trừ đó là ý thích của cá nhân người đi công tác. Và cũng không phải vì thế mà người đó được đối xử tốt hơn hoặc tồi hơn so với người khác.

 

Đón sau:

 

Một xã hội cho dù có văn minh đến đâu cũng có cả mặt tốt lẫn mặt xấu. Bài này chỉ liệt kê một số mặt tốt của xã hội Nhật bản.

 

Một anh bạn Việt Nam mới sang Nhật cùng vợ và con trai học lớp 1. Tôi hỏi cháu: “Cháu thấy trường Nhật khác với trường Việt Nam thế nào?” Cháu trả lời: “Ở trường Nhật cháu cảm thấy được nói năng tự do thoải mái.” Tôi nhớ lại câu chuyện không lấy gì làm vui của chính con trai mình. Cháu nói với tôi là cháu đã nói dối lần đầu tiên khi cháu học lớp 1 ở Hà Nội. Hôm đó cô giáo quát: “Ai quên mang lọ mực để tay lên bàn”. Các bạn để tay lên bàn đều lãnh một vụt thước kẻ của cô vào tay rất đau. Con tôi cũng quên mực, nhưng không muốn ăn vụt, nên cháu đã nói dối: “Thưa cô, sáng nay lúc em chuẩn bị lọ mực đi học, mẹ em đã đánh đổ mất!”. Cháu được cô tha. Dạy dỗ dựa trên sự sợ hãi không cảm hóa được con người mà chỉ làm con người trở nên dối trá, thủ đoạn.

 

Không thể xây dựng một xã hội tự do, văn minh, hạnh phúc dựa trên sự sợ hãi của người dân. Có lẽ người Nhật hiểu rất rõ điều đó khi xây dựng xã hội của họ.

 

Tokyo, 12 tháng 8 năm 2004

 

(thêm trích dẫn  [3] ngày 17/8/2004)

 

 

Trích dẫn:

 

[1] Theo tên một tiểu thuyết của nhà văn Chu Lai

 

[2] Xem “The Consitution of Japan” tại http://www.shugiin.go.jp/itdb_english.nsf/html/kenpou/english/constitution.htm

 

[3] Nước Nhật có khoảng 127 triệu dân. Bình quân thu nhập đầu người khoảng 27 ngàn USD. Theo tác giả Tomoko Otake (Japan Times, 17/8/2004), số triệu phú tiền USD ở Nhật là 1 triệu 312 ngàn người, chiếm 1% dân số. Phần lớn các nhà triệu phú Nhật nằm trong năm loại người: các nhà kinh doanh, các nhà chuyên môn (như bác sỹ, luật sư, lực sỹ,…), các giám đốc công ty, những người thừa kế gia tài, và các văn nghệ sỹ (như các nhạc sỹ và các nhà văn). Các nhà triệu phú Nhật chi tiêu ít hơn nhiều so với thu nhập của họ. Phần lớn họ sống rất giản dị và tiết kiệm.

 

[4] Theo Japanese Education System – The Teaching Profession tại http://members.tripod.com/h_javora/jed4.htm

I/ Những bí mật dẫn đến thành công và trưởng thành về dân chủ ở Ghana, phần 1.

Tài Trần: Tựa của ý kiến (opinion) này trên CNN đúng ra phải dịch là "Ghana có thể dạy gì cho phần còn lại của Phi châu về dân chủ", và dù bài này đã cũ gần 8 năm nhưng đã cho thấy dân trí ở nước Ghana có nhiều điểm hơn cả dân Mỹ - một nước tự hào có một hiến pháp dân chủ đầu tiên của thế giới.

Có 4 yếu tố : thứ nhứt là có một nền truyền thông tự do ; đặc biệt là báo giấy , radio và TV .

Ở Phi châu , radio là điều sống còn của truyền tải thông tin và sự phổ biến các đài radio FM tại Ghana đã cung cấp một công cụ quý giá để phô bày những vấn nạn , buộc CP phải giải trình (hold goverment accountable) và bảo đảm bầu cử trong sạch . Ví dụ , trong bầu cử năm 2000 , các đài FM này đã gửi phóng viên đến mọi phòng phiếu . Bất cứ điều gì gây nghi ngờ hay ko hợp lý (unseemly) sẽ được phát thanh lập tức khiến các viên chức bầu cử và phóng viên sẽ tới ngay và giải quyết sự việc tại chỗ .

Do vậy , các đài FM này đã bảo đảm một mức độ trong sạch hiếm thấy ở các bầu cử Phi châu . Đã gây ấn tượng đến độ Thomas Friedman , bình luận gia (columnist) của tờ New York Times phải viết: "Hãy ngừng rao giảng Phi châu về dân chủ . Thay vào đó , buộc mọi viện trợ , mọi cho vay của IMF-World Bank kèm theo điều kiện các CP Phi châu phải cho phép các đài FM được tự do hoạt động . Dân Phi châu sẽ làm phần còn lại," ông nói .

Thật buồn , dân Phi châu ko thể làm phần còn lại , vì hiện nay , chỉ có 10/45 nước Phi châu có truyền thông tự do . Ví dụ tại Ethiopia , chỉ có mạng lưới TV do CP kiểm soát cho 83 triệu dân .

Yếu tố thứ hai là có những nhóm xã hội dân sự/ XHDS và các tổ chức phi chính phủ (NGO) sôi động và nhạy bén (vigilant) -- điều này có được nhờ tự do lập hội (association) , tự do biểu đạt và di chuyển , cũng như những cải tiến trong công nghiệp thông tin như phone di động và nhắn tin . Không thể đếm được các tổ chức phi CP - cổ vỏ mọi vấn đề như quản lý tốt để chống tham nhũng , v.v... Một số được lập để chỉ theo dỏi bầu cử ngày 7/12 .

Nổi bật nhứt là Viện các Vấn đề Kinh tế (IEA) , từng tổ chức các tranh luận trong bầu tổng thống . IAE đã góp phần soạn thảo một "Quy tắc Ứng xử của các Đảng Chính trị" và thành lập một Cơ quan Thực thi Toàn quốc để thực thi quy tắc này . Quy tắc này bảo đảm 8 đảng chính trị phải có trách nhiệm về mọi hành động bất hợp pháp hay phi đạo đức - mà họ vi phạm .

Gần như mọi nhóm XHDS , bao gồm các lãnh đạo tôn giáo , đều cổ vỏ bầu cử trong hòa bình . Ngay cả cựu TT Jerrry Rawlings , người từng tổ chức bạo động trong quá khứ , nay đang vận động - ko phải cho ứng cử viên nào - nhưng cho hòa bình .

Ta phải tính tới sự đóng góp của dân Ghana hải ngoại , rất hăng sai trong những vấn đề của đất nước . Năm ngoái , họ đã gửi 14.5 TỈ ĐÔ qua kiều hối . Họ có thể có ảnh hưởng mạnh về chính trị , cũng như hổ trợ các ứng cử viên khác nhau . Do có quan hệ dễ dàng với truyền thông , các CP và các định chế ở hải ngoại , họ có thể vạch trần (raise a stink) những lừa lọc/khuất tất (shenanigan) trong bầu cử ở Ghana .

Tại phần lớn các nước Phi châu khác , không gian cho XHDS bị hạn chế gắt gao . Tại Ethiopia , các ký giả chỉ trích CP sẽ bị kết tội "khủng bố" và đi tù .

Không có truyền thông tư nhân tại Eritrea, "Bắc Hàn" của Phi châu, và ng ta sẽ đi tù ở Zimbabwe nếu xúc phạm TT .Trong khi đó , họ sẽ ko bị như vậy ở Ghana .

II/ Những bí mật dẫn đến thành công và trưởng thành về dân chủ ở Ghana, phần 2.

Yếu tố thứ ba là sự trưởng thành về chánh trị của các lãnh tụ ở xứ này , đã lộ ra một cách kỳ diệu trong bầu cử năm 2008 , khi đảng NDC cầm quyền chỉ thắng với chênh lệch 40 NGÀN PHIẾU . Ở bất cứ nơi nào trên lục địa này , kết quả trên đồng nghĩa với bạo loạn -- khi các kêu gọi giận dữ đòi đếm phiếu lại và xuống đường bạo động . Nhưng Nana-Akuffo-Addo , ứng cử viên thua cuộc , nay là người tranh đấu (contender) , đã vui vẻ chấp nhận thất bại (concede defeat) .

Từng chứa chấp ng tị nạn chạy trốn bạo động và hổn loạn (mayhem) chính trị từ các nước láng giềng , các chính khách và ng dân Ghana đang biết rõ những hậu quả tai hại khi có một quyết định chính trị vô trách nhiệm .

Sự trưởng thành chánh trị cũng lộ rõ sau cái chết của cựu TT John Atta-Mills vào tháng 7 . Không chỉ là sự chuyển giao quyền lực cực kỳ êm thắm mà ng dân Ghana , dù chính kiến hay chủng tộc hay tôn giáo khác nhau , đều bỏ qua mọi khác biệt và cùng nhau chia buồn vị TT qua đời . Một cuộc bầu cử bạo động và hổn loạn , nếu có vào tuần này sẽ là sự sỉ nhục đối với Ghana .

Ta cũng cám ơn các lãnh tụ trong khu vực , đặc biệt là láng giềng của Ghana . Biên giới lõng lẽo giửa các nước Phi châu và bạo động tại 1 nước sẽ đẩy dân tị nạn chạy qua nước kia .

Ghana đã tiếp dân tị nạn từ nội chiến ở Liberia và Ivory Coast (Bờ biển Ngà) . Trong quá khứ , các lãnh tụ trong khu vực cũng đã giúp để bảo đảm bầu cử tự do , công bằng và trong sạch tại Ghana . Ví dụ , trong mùa bầu cử năm 2000 tại Ghana , cố TT xứ Togo , Gnassingbe Eyadema , đóng cửa biên giới để dân Togo ko vượt biên để bỏ phiếu bất hợp pháp ở Ghana .

Yếu tố thứ tư là may mắn tuyệt vời (sheer luck) . Ghana đã may mắn có 1 công dân , Kofi Annan , là TTK của Liên hiệp quốc , 1997-2006 và từng nhận Nobel về Hòa bình .

Trong nhiệm kỳ , ông đã đi lại khắp thế giới , cố gắng chấm dứt các xung đột , dập tắt (douse) các ngòi nổ chính trị . Ông luôn có mặt sớm sủa khi một nước yêu cầu (implode) để thu xếp một hòa đàm (broker a peace deal) -- tại Kenya 2007 , Syria 2011 , v.v... Hãy tưởng tượng ông kêu gọi các chiến binh ở Kenya hay Syria bỏ qua mọi khác biệt khi ngay tại đất nước ông rối loạn với các chính khách đang triệt hạ lẫn nhau (at each other's throat) . Kofi Annan có một tổ chức phi CP tại Accra (thủ đô của Ghana) và đóng vai trò quan trọng trong việc vảo đảm bầu cử hòa bình tại Ghana .

Dù các nước Phi châu khác có thể ko có một 'Kofi Annan' , ba yêu tố còn lại vẫn là tối cần (potent) để bảo đảm bầu cử tự do , công bằng và hòa bình .

Nhiều chuông báo động vang lên về khả năng gian lận ồ ạt trong cuộc bầu cử ngày 7/12 này . Nhưng , với không khí chính trị hiện nay tại Ghana , thật là ngu xuẫn cho chánh khách nào khi mơ tới việc gian lận trong kỳ bầu cử ngày thứ Sáu này - trừ phi ông muốn tự sát về chính trị ./.

Dịch từ : http://www.cnn.com/.../ghana-elections-george-ayittey/

NƯỚC MỸ QUA CÁI NHÌN CỦA TƯỚNG LƯU Á CHÂU

* Chủ nhiệm chính trị lực lượng Không quân của QK Bắc Kinh.

====

Hai nước Trung Hoa – Mỹ không có xung đột vi` lợi ích căn bản. Ngày nay, do lợi ích của Mỹ rải khắp toàn cầu nên 2 nước có xung đột. Nhưng chúng ta vẫn phải dùng tấm lòng đạo đức để bình xét sự vật chứ không thể kích động.

Đâu là chỗ thực sự đáng sợ của nước Mỹ?

Tuy rằng Mỹ có quân đội mạnh nhất thế giới, khoa học kỹ thuật tiến bộ nhất thế giới, nhưng tôi cho rằng những cái đó không đáng sợ.

Nghe nói máy bay tàng hình của Mỹ thường xuyên ra vào bầu trời Trung Quốc rất thoải mái, nhưng điều ấy chẳng có gì đáng sợ cả. Cái đáng sợ của họ không phải là những thứ ấy.

Năm 1972, tôi học ở Đại học Vũ Hán, lên lớp giờ chính trị. Một thầy giáo khoa chính trị nói: “Nước Mỹ là đại diện của các nước tư bản mục nát, suy tàn, đã sắp xuống mồ, hết hơi rồi.”

Tôi, một sinh viên công nông binh mặc bộ quân phục, đứng ngay lên phản bác: “Thưa thầy, em cảm thấy thầy nói không đúng ạ. Tuy rằng nước Mỹ không giống Trung Quốc là mặt trời nhô lên lúc 8- 9 giờ sáng, nhưng Mỹ cũng chẳng phải là mặt trời đang lặn gì gì đó, mà là mặt trời lúc giữa trưa ạ.”

Thầy giáo bực mình, tái mét mặt ấp úng nói: “Cái cậu học sinh này, sao dám nói thế hả!” Ông ấy không hỏi tôi tại sao lại nói thế, mà dùng một chữ “dám”. Lúc đó tôi thấy hết tâm trạng của ông.

Chính là cái nước tư bản mục ruỗng suy tàn ấy vào thập niên 90 thế kỷ trước đã lãnh đạo cuộc cách mạng khoa học kỹ thuật mới nhất trên thế giới. Tôi tốt nghiệp đại học đúng vào lúc bắt đầu cải cách mở cửa. Tôi lại có một quan điểm: Nước Mỹ là quốc gia do hàng chục triệu con người đều rất yêu nước Mỹ. Hồi ấy rất nhiều người lãnh đạo TQ vừa chửi Mỹ vừa gửi con cái mình sang Mỹ. Một sự tương phản lớn!

Vậy thì cái đáng sợ của Mỹ là ở đâu? Tôi cảm thấy có ba điểm.

- Điểm thứ nhất, không thể coi thường cơ chế tinh anh của Mỹ. Chế độ cán bộ, chế độ tranh cử của Mỹ.

Bi kịch của Trung Quốc chúng ta: phần lớn tình hình là người có tư tưởng thì không quyết sách, người quyết sách thì không có tư tưởng. Có đầu óc thì không có chức vụ, có chức vụ thì không có đầu óc. Nước Mỹ ngược hẳn lại, cơ chế hình tháp của họ đưa được những người tinh anh lên. Nhờ thế:

1 – Là họ không mắc sai lầm;

2 – Là họ ít mắc sai lầm;

3 – Là mắc sai lầm thì có thể nhanh chóng sửa sai.

Chúng ta thì mắc sai lầm, thường xuyên mắc sai lầm, mắc sai lầm rồi thì rất khó sửa sai.

Mỹ dùng một hòn đảo Đài Loan nhỏ xíu để kiềm chế Trung Quốc chẵn nửa thế kỷ. Nước cờ này họ đi thật linh hoạt, thật thần kỳ. Một Đài Loan làm thay đổi hẳn sinh thái chính trị quốc tế.

Điều tôi lo ngại nhất là bộ khung chiến lược phát triển Trung Quốc trong thế kỷ mới sẽ vì vấn đề Đài Loan mà biến dạng. Ngày nay, đối với các dân tộc có thế mạnh thì tính quan trọng của lãnh thổ đã giảm nhiều, đã chuyển từ tìm kiếm lãnh thổ sang tìm kiếm thế mạnh của quốc gia.

Người Mỹ không có yêu cầu lãnh thổ đối với bất cứ quốc gia nào. Nước Mỹ không quan tâm lãnh thổ, toàn bộ những gì họ làm trong thế kỷ XX đều là để tạo thế. Tạo thế là gì? Ngoài sự lớn mạnh về kinh tế thì là lòng dân chứ còn gì nữa! Có lòng dân thì quốc gia có lực ngưng tụ, lãnh thổ mất rồi sẽ có thể lấy lại. Không có lòng dân thì khẳng định đất đai sở hữu sẽ bị mất.

Có nhà lãnh đạo quốc gia chỉ nhìn một bước. Nước Mỹ hành sự thường nhìn 10 bước. Vì thế cho nên mỗi sự kiện lớn toàn cầu xảy ra sau ngày Thế chiến II chấm dứt đều góp phần làm tăng cường địa vị nước Mỹ. Nếu chúng ta bị họ dắt mũi thì có thể sẽ mất hết mọi con bài chiến lược.

Tôi nhiều lần nói là trung tâm chiến lược của Mỹ sẽ không chuyển sang châu Á đâu, song điều đó không có nghĩa là Mỹ không bao vây Trung Quốc.

Rất nhiều bạn chỉ thấy Mỹ bao vây Trung Quốc về quân sự, cũng như rất nhiều người chỉ thấy khoảng cách chênh lệch về KHKT và trang bị vũ khí giữa 2 nước mà chưa nhìn thấy sự mất cân đối nghiêm trọng hơn sự lạc hậu về trang bị trên mặt chiến lược lớn, nhất là trên tầng nấc ngoại giao.

Sau vụ 11/9, Mỹ nhanh chóng chiếm Afghanistan trong vòng 2 tháng, từ phía Tây bao vây Trung Quốc. Sức ép quân sự của Nhật, Đài Loan, Ấn Độ cũng chẳng bớt đi. Xem ra chúng ta giành được từ vụ 11/9 một số lợi ích trước mắt, song các lợi ích đó không quá 1- 2 năm có thể biến mất. Tôi cho rằng bao vây chiến lược đối với Trung Quốc là một kiểu khác, không phải là quân sự mà là siêu việt quân sự. Bạn xem đấy, mấy năm gần đây các nước xung quanh Trung Quốc tới tấp thay đổi chế độ xã hội, biến thành cái gọi là quốc gia “dân chủ”. Nga, Mông Cổ thay đổi rồi, Kazakhstan thay đổi rồi.

Cộng thêm các nước trước đây như Hàn Quốc, Phillippines, Indonesia, lại cộng thêm vùng Đài Loan. Đối với Trung Quốc, sự đe doạ này còn ghê gớm hơn đe doạ quân sự. Đe doạ quân sự có thể là hiệu ứng ngắn hạn, còn việc bị cái gọi là các quốc gia “dân chủ” bao vây là hiệu ứng dài hạn.

Điểm thứ hai, sự độ lượng và khoan dung của nước Mỹ. Bạn nên sang châu Âu, sau đó sang Mỹ, bạn sẽ thấy một sự khác biệt lớn: Sáng sớm, các đường phố lớn ở châu Âu chẳng có người nào cả, còn tại Mỹ sáng sớm các phố lớn ngõ nhỏ đều có rất nhiều người tập thể dục, thậm chí cả ngày như thế. Tôi có một câu nói: Tập thể dục là một phẩm chất, tập thể dục đại diện cho một kiểu văn hoá khí thế hừng hực đi lên. Một quốc gia có sức sống hay không, chỉ cần xem có bao nhiêu người tập thể dục là biết. Người Mỹ có thể lấy quốc kỳ làm quần lót để mặc. Hồi ở Mỹ tôi có mua một chiếc quần cộc cờ sao vạch. Tôi thường xuyên mặc chiếc quần ấy. Tôi mặc nó là để khinh miệt nó, là để trút giận, là một dạng trút sự bực bội và thoả mãn về tâm lý. Người Mỹ mặc nó là sự trêu chọc bỡn cợt, bản chất khác. Người Mỹ có thể đốt quốc kỳ nước mình ngoài phố. Đới Húc nói: Nếu một quốc gia có thể đốt cả quốc kỳ của mình thì anh còn có lý do nào đi đốt quốc gia ấy nữa?

Điểm thứ ba, sức mạnh vĩ đại về tinh thần và đạo đức. Đây là điều đáng sợ nhất. Vụ 11/9 là một tai nạn. Khi tai hoạ ập đến, thể xác ngã xuống trước tiên, nhưng linh hồn vẫn đứng. Có dân tộc khi gặp tai nạn thể xác chưa ngã mà linh hồn đã đầu hàng.

Trong vụ 11/9 có xảy ra 3 sự việc đều có thể để chúng ta qua đó nhìn thấy sức mạnh của người Mỹ. Việc thứ nhất, sau khi phần trên toà nhà Thương mại thế giới bị máy bay đâm vào, lửa cháy đùng đùng, tình thế ngàn cân treo sợi tóc. Khi mọi người ở tầng trên qua cửa thoát hiểm chạy xuống phía dưới, tình hình không rối loạn lắm.

Người ta đi xuống, lính cứu hoả xông lên trên. Họ nhường lối đi cho nhau mà không đâm vào nhau. Khi thấy có đàn bà, trẻ con hoặc người mù tới, mọi người tự động nhường lối đi để họ đi trước. Thậm chí còn nhường đường cho cả một chú chó cảnh. Một dân tộc tinh thần không cứng cáp tới mức nhất định thì dứt khoát không thể có hành vi như vậy. Đứng trước cái chết vẫn bình tĩnh như không, e rằng không phải là thánh nhân thì cũng gần với thánh nhân.

Việc thứ hai, hôm sau ngày 11/9, cả thế giới biết vụ này do bọn khủng bố người A Rập gây ra. Rất nhiều cửa hàng, tiệm ăn của người A Rập bị những người Mỹ tức giận đập phá. Một số thương nhân người A Rập cũng bị tấn công. Vào lúc đó có khá nhiều người Mỹ tự phát tổ chức đến đứng gác trước các cửa hiệu, tiệm ăn của người A Rập hoặc đến các khu người A Rập ở để tuần tra nhằm ngăn chặn xảy ra bi kịch tiếp theo.

Đó là một tinh thần thế nào nhỉ. Chúng ta thì từ xưa đã có truyền thống trả thù. Thành Đô nơi tôi ở, ngày xưa Đặng Ngải sau khi chiếm được Thành Đô, con trai của Bàng Đức giết sạch giá trẻ gái trai gia đình Quan Vũ. Trả thù đẫm máu, lịch sử loang lổ vết máu không bao giờ hết.

Việc thứ ba, chiếc máy bay Boeing 767 bị rơi ở Pennsylvania vốn dĩ bị không tặc dùng để đâm vào Nhà Trắng. Sau đấy hành khách trên máy bay vật lộn với bọn khủng bố nên mới làm máy bay rơi. Vì lúc ấy họ đã biết tin toà nhà Thương mại thế giới và Lầu Năm Góc bị máy bay đâm vào nên họ quyết định không thể không hành động, phải đấu tranh sống chết với bọn khủng bố. Cho dù trong tình hình ấy họ còn làm một chuyện thế này: Quyết định biểu quyết thông qua có nên chiến đấu với bọn khủng bố hay không. Trong giờ phút quan hệ tới sự sống chết ấy, họ cũng không cưỡng chế ý chí của mình lên người khác. Sau khi toàn thể mọi người đồng ý, họ mới đánh bọn không tặc.

Dân chủ là gì; Đây tức là dân chủ. Ý tưởng dân chủ đã thấm vào sinh mạng của họ, vào trong máu, trong xương cốt. Một dân tộc như thế mà không hưng thịnh thì ai hưng thịnh. Một dân tộc như thế không thống trị thế giới thì ai có thể thống trị thế giới.